Volgens de normaalverdeling heeft 13,6% van de Nederlanders een IQ van 70-85, dit noemen wij zwakbegaafdheid (ZB) en 2,1% een IQ van 50-70, wordt in het vakjargon licht verstandelijke beperking (LVB) genoemd. Van de ZB-groep heeft 32% beperkte adaptieve vaardigheden, waardoor zij begeleiding en ondersteuning behoeven passend bij LVB. Dus in totaal heeft naar schatting 6,4% van de bevolking een LVB. Voor het gemak noemen wij beide groepen LVB, omdat beide groepen baat hebben bij de bejegening en behandeling zoals die bij deze groep worden toegepast.

Mensen met een LVB zijn kwetsbaar voor het ontwikkelen van psychische problemen. Zo ongeveer alle psychische stoornissen komen vaker voor bij zowel kinderen als volwassenen met LVB dan bij de algemene populatie. Verschillende signalen uit het veld wijzen erop dat ook professionals uit de regio Arnhem het belang van het herkennen en signaleren van LVB erkennen als één van de belangrijke manieren om passende behandeling aan te kunnen bieden. Op die manier wordt de ontwikkeling en/of verergering van de psychische klachten  voorkomen.

Cijfers uit de praktijk

Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat psychische stoornissen van kinderen, jeugdigen en volwassenen met een LVB minder vaak behandeld worden. Daarnaast worden  de psychische stoornissen bij deze groep vaker chronisch van aard. Het is daarom van groot belang dat signalen van LVB vroeg herkend worden zodra iemand met psychische klachten zich bij de huisarts of een andere hulpverlener meldt. Een recent promotieonderzoek van Katrien Pouls (2022), arts verstandelijk gehandicapten, toont bijvoorbeeld aan dat mensen met een lichte verstandelijke beperking en psychische problemen een extra groot beroep doen op de huisarts. Deze doelgroep zet met meer en langere consulten een hoge druk op de eerste lijn.

In de reguliere GGZ blijkt dat 20% van de nieuw aangemelde patiënten een IQ heeft onder de 85 (Neijmeijer,  2010). Bij acuut opgenomen patiënten heeft 42% een LVB (Nieuwenhuis, 2017). Hiermee zijn patiënten met LVB oververtegenwoordigd in de GGZ.

Screeningsinstrument SCIL voor diagnose LVB/ZB

Het stellen van de diagnose LVB zou niet langer alleen de taak van psychologen moeten zijn stelt J. Nieuwenhuis in haar proefschrift. In de praktijk komt een veel breder netwerk van zorgprofessionals in de eerste lijn in aanraking met mensen met LVB. De SCIL is een screeningsinstrument waar je snel kunt screenen op een mogelijke LVB, op basis van intelligentie. Het gaat om een korte screeningslijst die in negen van de tien gevallen een LVB correct voorspelt. Het afnemen van de SCIL duurt slechts 15 minuten en voor het gebruik van de SCIL is geen specifiek vakdiploma vereist. Een training is wel gewenst. In de regio Arnhem wordt de training ‘LVB op tournee’ gegeven voor het (h)erkennen van patiënten met een laag IQ in de huisartsenpraktijk door ervaren zorgprofessionals.

Passende behandeling voor LVB en ZB

Vanuit het oogpunt van preventie is vroege herkenning van een licht verstandelijke beperking dus essentieel. Het voorkomt dat mensen met LVB zonder passende bejegening en behandeling lange tijd worden overvraagd waardoor (psychische) problemen groter en hardnekkiger worden. Bovendien, een niet tijdig gesignaleerde verstandelijke beperking kan leiden tot het onterecht vaststellen van een psychische stoornis wat vervolgens tot een onnodige behandelingen en dus kosten kan leiden (Nieuwenhuis et al., 2021).

Aanpak regio Arnhem

Naar aanleiding van deze inzichten en signalen uit de regio heeft Proscoop in de regio Arnhem het initiatief genomen om samen met onze regionale samenwerkingspartners te onderzoeken of mensen met licht verstandelijke beperking tijdig herkend worden en de juiste zorg kunnen krijgen. Wij hebben gesproken met relevante professionals uit de eerste en tweedelijnszorg en zijn voornemens om met mensen met ervaringskennis te spreken om te komen tot een wenselijk situatie en de te nemen stappen.

Uit onze regionale verkenning blijkt dat de professionals zich niet voldoende bewust zijn van het aanzienlijke percentage mensen met LVB in hun patiëntenpopulatie en/of signaleren een LVB op latere stadium in een behandeltraject.

GGZ Praktijk, een GGZ-aanbieder in de specialistische GGZ en ambulante behandeling in Arnhem, heeft onderzoek gedaan onder haar eigen cliëntenpopulatie middels het uitvoeren van een screeningsonderzoek (SCIL). Hieruit bleek dat bij 1 op de 4 cliënten sprake was van LVB. De bestuurder Marga Bijma geeft hierbij aan dat dit aanpassingen vraagt in de behandeling, maar ook in de communicatie, informatieverstrekking en de taal in het behandelplan.

Bronnen:

• Zorginstituut Nederland, Verbetersignalement: Zorg voor mensen met een LVB en een gezondheidsprobleem, 2022
• Verbetersignalement: Zorg voor mensen met een licht verstandelijke beperking en een gezondheidsprobleem. (2022). Zorginstituut Nederland
• Nieuwenhuis, J. G., Noorthoorn, E. O., Nijman, H. L. I., Naarding, P., & Mulder, C. L. (2017). A blind spot? Screening for mild intellectual disability and borderline intellectual functioning in admitted psychiatric patients: prevalence and associations with coercive measures. PloS one, 12(2), e0168847.
• Nieuwenhuis J., et al. Increased prevalence of intellectual disabilities in higher-intensity mental healthcare settings, 2021.
• Nieuwenhuis, J.G. (2022). ‘A Blind Spot? Screening for mild intellectual disabilities and borderline intellectual functioning in psychiatric patients in specialized mental health care in the Netherlands: prevalence and associations.
• Neijmeijer, L., Moerdijk, L., Veneberg, G., & Muusse, C. (2010). Licht verstandelijk gehandicapten in de GGZ. Een verkennend onderzoek. Utrecht: Trimbos-instituut.
• Pouls, K. P., Koks-Leensen, M. C., Mastebroek, M., Leusink, G. L., & Assendelft, W. J. (2022). Adults with intellectual disabilities and mental health disorders in primary care: a scoping review. British Journal of General Practice, 72(716), e168-e178.