Eind juni is de Mid-Term Review (MTR) over het Integraal Zorgakkoord (IZA) gepubliceerd, waarin de voortgang van het IZA wordt geëvalueerd. De MTR is een periodiek rapport dat breed kijkt naar de vordering van de plannen en afspraken uit het IZA. Nu we 1,5 jaar na de ondertekening van het IZA zijn, wordt er in dit MTR geconcludeerd dat er veel positieve stappen zijn gezet, maar dat de noodzaak tot zorgtransformatie onverminderd groot blijft.
Inkijk in de stand van zaken
De MTR beschrijft mooie successen uit de regio’s, reflecteert op de implementatie van het IZA en de lessen die daaruit te leren zijn,. Daarnaast gaat het rapport de uitdaging aan om de voortgang van het IZA te monitoren vanuit input (welke acties nemen we), de beweging (welke vindt plaats) en doelgroepen (welk effect heeft dit uiteindelijk op de mensen waarvoor we dit doen). Een eenduidig antwoord op de vraag of we op koers liggen om de zorg toegankelijk, betaalbaar en van goede kwaliteit te houden, is er nog niet, maar het rapport biedt een interessante inkijk in de huidige stand van zaken rondom het IZA.
Leidraad voor werkzaamheden
In onze regio’s draagt Proscoop bij aan de noodzakelijke transformatie door middel van verschillende rollen: als procesbegeleider, inhoudelijk adviseur, projectleider voor concrete aanpakken regionale samenwerking en coördinator van thema’s. Het IZA is de afgelopen 1,5 jaar een belangrijke leidraad geweest in onze werkzaamheden. Deze uiteenlopende rollen en perspectieven geven ons uniek inzicht in de regionale dynamieken. De MTR is ook voor ons aanleiding om eens uit te zoomen en de balans op te maken of wij het beeld zoals geschetst in het IZA herkennen en wat we zien in de praktijk.
Elke regio vraagt een eigen aanpak
Alle regio’s hebben nu regiobeelden, -plannen en werkagenda’s. Centrale thema’s hierin zijn vergrijzing, leefstijl en mentale gezondheid. Ze adresseren knelpunten zoals arbeidsmarkttekorten, wachtlijsten en gezondheidsverschillen. Oplossingen richten zich op de koppeling van sociaal domein en zorg, regionale samenwerking en digitalisering.
De verschillen tussen regio’s liggen daarmee veelal niet in wat de vraagstukken zijn, maar in hoe deze worden aangepakt. De dynamiek varieert door factoren zoals de geschiedenis van een regio, samenwerking tussen (stedelijke en plattelands) gemeenten, de aanwezige ziekenhuizen in een regio, de organisatiegraad van de huisartsen en de betrokken zorgverzekeraar. Soms zijn geografische elementen zoals ‘waar loopt de rivier’ van grote invloed op hóe de regionale vraagstukken het best georganiseerd kunnen worden. Bestuurlijke doorzettingskracht en het lef om over de eigen belangen van de organisatie heen te stappen van een aantal sleutelpersonen zijn cruciaal voor het succes in een regio. Deze eigenschappen beïnvloeden de totale dynamiek in de regio aanzienlijk. Het draait hierbij zowel om bestuurlijk lef als om tactisch inzicht dat vaak richting geeft aan de uitvoering. De verhalen uit het MTR tonen duidelijk waarom het daar werkt; we kunnen hier veel van leren, hoewel het zelden één-op-één te kopiëren is.
Domeinoverstijgend werken blijft een aandachtspunt
Hoewel het op papier logisch lijkt, is domeinoverstijgend werken in de praktijk uitdagend. Verschil in taal, cultuur en besluitvormingsprocessen van organisaties maakt dat domeinoverstijgend samenwerken echt over het overbruggen van cultuurverschillen gaat. Dan gaat het in dit geval niet over landsgrenzen heen maar over zorgorganisaties, welzijn, gemeenten en zorgverzekeraar. Al deze organisaties hebben echt een andere rol in de transformatie, hun eigen manier van besluitvorming, eigen kaders en toezichthouders en een eigen taal. Het thema preventie is hier een duidelijk voorbeeld van. Dit komt, al dan niet met andere bewoordingen, in alle regio’s terug in het regioplan. Er worden goede stappen gezet met de verschillende ketenaanpakken en een integrale aanpak van gezondheid.
Hoewel preventie in alle regio’s een prominente plaats inneemt, botsen de verschillende financieringssystemen vaak, wat substantiële inzet bemoeilijkt. Waar je op inhoud denkt ‘dit is toch iets wat we met elkaar zouden moeten willen’, staan schotten in financiering en het regelmatig genoemde ‘ravijnjaar 2026’ de inzet die er nodig is op preventie en verbinden van zorg en welzijn vaak in de weg.
Versnellen of bezinnen
Het MTR laat de enorme impuls zien die het IZA gecreëerd heeft in regionale samenwerking. Proscoop herkent deze impuls en de ervaren urgentie. Toch horen we ook andere geluiden. Waar sommige regio’s een versnelling ervaren, brengt het IZA in andere regio’s bezinning en het zoeken naar een nieuwe balans. Door andere indelingen, nieuwe thema’s, nieuwe partners, andere schaalgrootte of veranderende belangen is het ook even zoeken met elkaar naar de focus. Aan de andere kant leert de ervaring dat samenwerkingen die een langere historie met elkaar kennen elkaar meer vertrouwen en makkelijker tot afspraken komen. Ook de voorbeelden uit de MTR illustreren dit. Kortom, het IZA creëert urgentie, soms versnelling, maar soms ook bezinning. Hoe dit in de praktijk uitpakt, verschilt per regio.
Transformatie-aanvragen, doel of middel?
Het MTR laat zien dat er inmiddels 108 goedgekeurde snelle toetsen zijn waarvan er inmiddels 18 geleid hebben tot een goedgekeurde transformatie-aanvraag. Over een totaal van 31 regio’s is dat een goede start, maar is de hoop dat dit aantal in het volgende MTR een stuk hoger ligt.
De transformatiegelden hebben een dubbele werking. Aan de ene kant is het positief dat er extra middelen beschikbaar zijn om te investeren in verandering. Aan de andere kant worden deze gelden en de aanvragen soms een doel op zich. In de regioplannen van regio’s waar Proscoop actief is, staan veel activiteiten die ook anders gefinancierd kunnen worden of geen extra financiering nodig hebben. Het is fijn dat er middelen beschikbaar zijn, maar het schrijven van een transformatie-aanvraag is minder laagdrempelig dan gehoopt bij het ontstaan van het IZA. Sommige regio’s slagen erin ‘de bedoeling’ centraal te houden, waarbij het transformatiegeld een middel is. In andere regio’s lopen doel en middel soms door elkaar.
Transformatie in de regio: Meetbaar of merkbaar
In het MTR wordt geprobeerd de input, de beweging en de resultaten te meten. Dit toont hoe complex het is om een ‘beweging’ of ‘transformatie’ te meten. Data wordt gedeeld, maar conclusies trekken is niet eenvoudig. Dit vergt tijd of een langere adem en zelfs dan blijft het ingewikkeld om trends direct aan het IZA te koppelen.
Deze uitdaging speelt ook in de regio. Hoe meet je een ‘transformatie’? Op welk niveau formuleer je KPI’s? Hoe meet je inwoner- en patiënttevredenheid en betrokkenheid? En hoe zorg je dat monitoring bijdraagt aan het bestuur van een regio? Ook weten we dat besluitvorming in de praktijk vaak deels gebaseerd is op data. Factoren als onderlinge relaties, lef en eigenaarschap zijn minstens zo bepalend voor de samenwerking en het succes in een regio. Kortom, regio’s zijn volop bezig met ontwikkelen van het monitoringsvraagstuk en Proscoop onderzoekt ook nog wat passend is.
Conclusie
De MID Term Review van het Integrale Zorgakkoord onderstreept de vooruitgang en de blijvende inzet die nodig is om de zorg toekomstbestendig te maken. Onze reflectie toont de uitdagingen in de praktijk. Het succes hangt vaak af van de juiste sleutelpersonen in een regio die impact maken. Proscoop blijft zich vol inzetten om de regio’s te ondersteunen bij het realiseren van de plannen én leren we bovenregionaal van elkaar.
